De stille pijn van pesten op de basisschool: Impact en herkenning
Heb je je wel eens afgevraagd hoeveel kinderen er dagelijks met pesten te maken krijgen? Het antwoord is schokkend! Volgens het rapport ‘De Staat van het Onderwijs 2024’ wordt maar liefst 17% van alle basisschoolleerlingen gepest. Dat betekent dat in elke klas gemiddeld vier tot vijf kinderen slachtoffer zijn van pestgedrag. Vier tot vijf kinderen die elke dag met een knoop in hun maag naar school gaan. Onvoorstelbaar, toch?
Pesten is als een onzichtbare epidemie die zich door onze scholen verspreidt. Het sluipt er stilletjes in, vaak onopgemerkt door volwassenen, maar met verwoestende gevolgen voor de kinderen die het treft. En het ergste? Deze gevolgen stoppen niet als de schoolbel voor de laatste keer luidt.
In deze blog neem ik je mee in de wereld van een gepest kind. Wat gebeurt er eigenlijk in het hoofd en het hart van een kind dat wordt gepest? Welke sporen laat het na. Niet alleen nu maar ook later? En nog belangrijker, wat kunnen we er samen aan doen?
Want er is hoop. Er zijn oplossingen. Maar dan moeten we wel eerst durven kijken naar wat pesten écht doet met een kind. Want alleen als we de impact werkelijk begrijpen, kunnen we effectief ingrijpen en voorkomen dat nog meer kinderen met deze stille pijn moeten leven.
Hoe herken je pesten op de basisschool?
Als een kind wordt gepest op de basisschool, zijn de gevolgen vaak direct merkbaar en diep ingrijpend. De veranderingen beginnen meestal subtiel. Een kind dat eerst vrolijk naar school ging, wordt steeds stiller. De onbezorgdheid verdwijnt langzaam maar zeker uit hun ogen.
Een van de eerste en meest zichtbare gevolgen is dat kinderen zich niet meer veilig voelen op school. De plek waar ze zich juist vrij en beschermd zouden moeten voelen, verandert in een bron van angst. Elk hoekje van het schoolplein, elke pauze, zelfs de wandeling naar het gymlokaal kan spanning oproepen. Ze zijn constant op hun hoede, bang voor wat er komen gaat.
Het zelfvertrouwen van gepeste kinderen krijgt dagelijks nieuwe deuken. Waar ze eerst trots waren op hun nieuwe tekening of vol enthousiasme hun spreekbeurt hielden, beginnen ze nu aan zichzelf te twijfelen. Gedachten als ‘Misschien ben ik wel raar?’ of “Het zal wel aan mij liggen.’ spoken steeds vaker door hun hoofd. Dat tast niet alleen hun zelfbeeld aan, maar ook hun vermogen om voor zichzelf op te komen.
De impact van pesten op schoolprestaties is voor velen onvermijdelijk. Hoe kun je je concentreren op een rekensom als je je zorgen maakt over wat er in de pauze gaat gebeuren? Kinderen die gepest worden, kunnen zich steeds moeilijker focussen tijdens de lessen. Hun cijfers gaan achteruit, niet omdat ze de stof niet begrijpen, maar omdat hun hoofd te vol zit met zorgen.
Ook lichamelijk laat pesten zijn sporen na. Buikpijn wordt een trouwe metgezel, vooral op maandagochtend. Hoofdpijn, verminderde eetlust en vermoeidheid zijn geen uitzondering. ‘s Nachts liggen ze wakker, piekerend over de volgende schooldag. En vakken hebben ze nachtmerries en een verstoord slaapritme.
Het sociale leven van een gepest kind krimpt vaak als een ballon waar langzaam de lucht uit loopt. Ze trekken zich terug uit groepsactiviteiten of worden door het pesten niet uitgenodigd om mee te doen. Sommige kinderen zoeken steeds vaker een rustig hoekje tijdens de pauze. De eenzaamheid die hieruit voortvloeit, maakt hen nog kwetsbaarder voor verdere pesterijen.
Dit zijn slechts enkele voorbeelden van signalen en lang niet al die signalen worden opgemerkt door ouders en de juffen en meesters. Ook al zijn ze stille kreten voor hulp.
Een kind dat op de basisschool wordt gepest, zal dit niet altijd direct vertellen. Het is aan ons – ouders, leerkrachten en andere volwassenen – om deze signalen te herkennen en er adequaat op te reageren en samen te bespreken. Want hoe eerder we met elkaar in gesprek gaan, hoe eerder we het gehele plaatje kunnen gaan zien en in actie kunnen gaan komen, waardoor de kans kleiner wordt op blijvende emotionele schade.
Langdurige impact op het zelfvertrouwen van een kind
De gevolgen van pesten stoppen namelijk niet vanzelf. De emotionele littekens die in die schooljaren ontstaan, kunnen doorwerken tot ver in de volwassenheid. Het zijn als kleine zaadjes van onzekerheid die, zonder de juiste hulp en aandacht, kunnen uitgroeien tot diepgewortelde problemen.
Veel volwassenen die in hun jeugd zijn gepest, worstelen nog steeds met een beschadigd zelfbeeld. De stemmetjes van vroeger van die pestkoppen op het schoolplein, kunnen jaren later nog naklinken in hun hoofd. “Je bent niet goed genoeg,” of “Je hoort er niet bij,” zijn overtuigingen die zich diep hebben genesteld in hun gedachtenpatronen. Deze negatieve zelfspraak beïnvloedt niet alleen hoe ze naar zichzelf kijken, maar ook hoe ze zich opstellen in relaties en op werk.
Het opbouwen en onderhouden van gezonde relaties kan een bijzondere uitdaging vormen. De angst om weer gekwetst te worden, om weer ‘niet goed genoeg’ te zijn, kan leiden tot terughoudendheid in het aangaan van nieuwe vriendschappen of romantische relaties. Sommigen bouwen een muur om zich heen – veilig, maar eenzaam. Anderen worden juist overmatig pleasend, altijd op zoek naar bevestiging en acceptatie.
Ook in de werkomgeving kunnen de sporen van pesten zichtbaar worden. Presentaties geven, deelnemen aan vergaderingen of zelfs casual gesprekken bij de koffieautomaat kunnen triggers zijn die oude angsten weer naar boven brengen. Carrièrekansen worden soms gemist. Niet door gebrek aan talent, maar door een gebrek aan durf om zichtbaar te zijn.
De impact op de mentale gezondheid kan verstrekkend zijn. Onderzoek toont aan dat mensen die in hun jeugd zijn gepest, een verhoogde kans hebben op het ontwikkelen van angststoornissen en depressieve klachten. Het constante gevoel van waakzaamheid dat ze als kind ontwikkelden, kan zich manifesteren als chronische stress in het volwassen leven.
Het belang van vroege herkenning en aanpak
Juist omdat de gevolgen zo ingrijpend kunnen zijn, is het cruciaal om pesten in een vroeg stadium te herkennen en aan te pakken. Als we wachten tot de schade al is aangericht, wordt het herstelproces alleen maar langer en zwaarder. Het goede nieuws is dat er steeds meer begrip komt voor de impact van pesten en daarmee ook meer mogelijkheden voor hulp en herstel.
Praktische hulp bij pesten op school
De strijd tegen pesten vraagt om een gezamenlijke aanpak. Het begint bij bewustwording – bij kinderen, ouders, leerkrachten en de hele schoolgemeenschap. Een veilige schoolomgeving creëren is niet alleen een taak van de school, maar van ons allemaal.
Het is essentieel dat we kinderen leren om voor zichzelf én voor anderen op te komen. Dit betekent niet alleen het aanspreken van pestgedrag, maar ook het cultiveren van empathie en begrip voor verschillen. Scholen kunnen hierin een cruciale rol spelen door structurele anti-pestprogramma’s te implementeren en een cultuur te creëren waarin pesten niet wordt getolereerd.
Een prachtig voorbeeld van hoe we kinderen kunnen helpen om met pesten om te gaan, vinden we in het boek ‘Elfje Isabelle en het geheim van vertrouwen’ van Lyona Rose. In dit verhaal volgen we het meisje Lola dat wordt gepest en zien we hoe Elfje Isabelle haar helpt om haar innerlijke kracht te herontdekken. Daardoor weet ze niet alleen het pesten te stoppen en nieuwe vriendschappen te sluiten, maar krijgt ook de pester de hulp en steun die ze nodig heeft. Door verhalen als deze krijgen kinderen niet alleen herkenning van hun situatie, maar ook praktische handvatten om ermee om te gaan.
Open communicatie is hierbij van levensbelang. Kinderen moeten zich veilig voelen om hun ervaringen te delen, wetende dat ze serieus worden genomen en dat er actie wordt ondernomen. Dit vraagt om actieve betrokkenheid van ouders en leerkrachten, die alert zijn op signalen en weten hoe ze hierop moeten reageren.
Conclusie
De weg van gepest worden naar herstel kan lang en uitdagend zijn, maar er is altijd hoop. Het is belangrijk dat we als maatschappij niet wegkijken van de impact die pesten heeft op onze kinderen. Door vroeg in te grijpen, door kinderen de juiste handvatten te geven en door een omgeving te creëren waarin pesten niet wordt getolereerd, kunnen we het verschil maken.
Want elk kind verdient het om zich veilig te voelen op school. Elk kind verdient het om zichzelf te kunnen zijn, zonder angst voor pesterijen. En met de juiste aanpak, de juiste ondersteuning en het juiste begrip, kunnen we ervoor zorgen dat steeds minder kinderen te maken krijgen met de pijnlijke realiteit van pesten.
Benut een boek om pesten bespreekbaar te maken
Wil jij pesten bespreekbaar maken voor je kind(eren)? Benut dan het boek Elfje Isabelle en het geheim van vertrouwen voor kinderen van Lyona Rose. Dat is een boek voor kinderen van 7 – 9 jaar over het meisje Lola dat met een knoop in haar buik naar school gaat, omdat ze door een groep meisjes wordt gepest. Maar dan schiet Elfje Isabelle haar te hulp. Als het haar lukt om Lola meer te laten geloven in zichzelf, dan wordt elfje Isabelle verlost van haar gouden bal met Lola’s denkkruipertjes, haar nare gedachten.
Dit nieuwste boek van de veelzijdige schrijfster Lyona Rose verschijnt op 7 mei 2025. En alleen bij de uitgeverij krijg je er ook een krachtkaart en een boekenlegger van Elfje Isabelle erbij.
